Arkadia Północy. Mity eddaiczne w „Lilli Wenedzie” i „Królu-Duchu” Juliusza Słowackiego

Niniejsza praca jest skróconą wersją rozprawy doktorskiej, napisanej pod kierunkiem Profesora Mikołaja Sokołowskiego, obronionej w 2011 roku w Instytucie Badań Literackich Polskiej Akademii Nauk. Przychylnymi jej Recenzentami byli Profesor Maria Kalinowska (Uniwersytet im. Mikołaja Kopernika w Toruniu) i Profesor Jacek Brzozowski (Uniwersytet Łódzki). Wszystkim składam serdeczne podziękowania. Bardzo dziękuję również Profesorowi Markowi Zaleskiemu prowadzącemu w IBL PAN seminarium doktoranckie. Jego oceny, sugestie, wskazówki – czynione zawsze w miłej i sympatycznej atmosferze – stanowiły dla mnie zachętę do dalszej pracy badawczej. Niech mi będzie wolno także bardzo gorąco podziękować Profesorowi Andrzejowi Dąbrówce (IBL PAN) i Profesorowi Jarosławowi Ławskiemu (Uniwersytet w Białymstoku), których życzliwa opinia i cenne uwagi wpłynęły na ostateczny kształt tej rozprawy oraz przygotowanie jej do druku. Na koniec chcę jeszcze podkreślić, że możliwość publikacji doktoratu w serii Czarnego Romantyzmu jest nie tylko spełnieniem moich marzeń, ale także napawa mnie radością i dumą, że prezentowana tu książka znajdzie się w dostojnym towarzystwie innych, oferowanych przez to wydawnictwo, prac naukowych.The purpose of my thesis – Arcadia of the North. The Edda Myths in “Lilla Weneda” and “Król-Duch” of Juliusz Słowacki – is to present the disintegration of the traditionally perceived topos of Arcadia in the late period of Słowacki’s writings Lilla Weneda and Król-Duch, as well as creating the specific shape of this topos that I call after Herder the Arcadia of the North. I relate this category of the Arcadia of the North with the mythology of the North. My research is to establish whether the transformation of the arcadic topos took place under the influence of the visualisation of the mythology of the North. The thesis is of micro-linguistic character because within the poetic language, the far going metamorphosis of Słowacki’s paraphrases are taken from mainly poetic Edda. I introduce the methodology of the American researcher Margaret Schlauch, who tried to trace the influence of different versions of Edda (Polish, French, German and Latin) on Słowacki’s writings. The conclusions she arrived at, inspired me for further an analysis in this subject. The benefit my research brings is to answer the traditionally posed question: What kind of versions of Edda, especially poetic Edda Słowacki might have been acquainted with, and which of these versions he might adapt and transform in his writings. The first part of my thesis is entitled The Poetry of Słowacki and Mythology of the North. It also depicts the way Słowacki brought about the fragmentation of mythology of the North, what means he has broken it into pieces. The first chapter is entitled The Shape of Poetic Visions of Słowacki Created under the Influence of Völuspá Lied. There I compared the poetic language of Słowacki with the poetic language of eddaic Völuspá lied. What is more, I took different versions of the eddaic texts: Latin, mainly by Resenius, Polish by Lelewel, French by Mallet, German by Majer and worked on them simultaneously. I carried out a thorough research to find out whether Słowacki used the translations of the above mentioned authors or rather based on the original Edda text found in Latin language, which appeared to be also the source for other translators working on Edda. In the second chapter – The Linguistic Connections of “Lilla Weneda” with the Scaldic Poem “Krákumál” – the comparative linguistic analysis has been carried out of Słowacki’s drama with the scaldic poem“Krákumál”. The latter which is translated into Latin is the only version most faithful to the original written in Icelandic language. The second part of my thesis is entitled Romantic Shape of Arkadia. It presents the way fragmentation of mythology of the North done by Słowacki influenced and decomposed the Arcadian topos. Otherwords, the vision of Arcadia of the South has been transformed into the Arcadia of the North. The first chapter interpreting Lilla Weneda is entitled “Lilla Weneda” as a Puer-Senex Myth. In my assessment this drama is not only the illustration of the myth of the conquest, what means the destruction of the Arcadia of the past and construction of its future vision. The Lilla Weneda is simply one of the versions of Ragnarök – the overhelming catastrophy of the North. In the second chapter of the second part of my thesis – entitled “Król-Duch” the Romantic Saga – I carried out research to find the elements of the Scandinavian saga. My comprehension of the concept of saga comprises not only stories called sagen but also a tale of the complicated and complex family relationships. The elements of saga make the Arcadia of the North the Arcadia – the community of men, where the heritage is passed over only in a masculine line from a king over to a king. Interpreting the poetic project of Słowacki I fully realise that in the process of formation of this male community in Król-Duch also significant role is played by women, the feminine characters in this poem.Dzieła, t. V: Król-Duch, red. i oprac. J. Krzyżanowski, wyd. I, Wrocław 1949; wyd. II, Wrocław 1952; wyd. III, Wrocław 1959.Dzieła, t. VII: Dramaty: Balladyna, Mazepa, Lilla Weneda, red. J. Krzyżanowski, oprac. M. Grabowska, wyd. I, Wrocław 1949; wyd. II, Wrocław 1952; wyd. III, Wrocław 1959.Dzieła, t. X: Zawisza Czarny, Agezylausz, Walter Stadion, Samuel Zborowski, Książę Michał Twerski, [fragment przekładu] Makbeta, red. J. Krzyżanowski, oprac. Z. Libera, wyd. I, Wrocław 1949; wyd. II, Wrocław 1952; wyd. III, Wrocław 1959.Dzieła, t. XIII: Listy do matki, oprac. Z. Krzyżanowska, Listy do krewnych, przyjaciół i znajomych (1820–1849), red. J. Krzyżanowski, oprac. J. Pelc, wyd. I, Wrocław 1949; wyd. II, Wrocław 1952; wyd. III, Wrocław 1959.Dzieła wszystkie, t. IV: Balladyna, Mazepa, Do Autora Irydiona list II – gi, Lilla Weneda, List do Aleksandra H., Ułamek z greckiej podróży, Grób Agamemnona], red. [wstęp] J. Kleiner, bibliografię oprac. W. Hahn, wyd. I, Lwów 1924; wyd. II, Wrocław 1953.Dzieła wszystkie, t. XVI: Król-Duch. Rapsody nie wydane za życia poety. Tekst główny, red. J. Kleiner i W. Floryan, oprac. J. Kuźniar, wyd. II, Wrocław 1972.Dzieła wszystkie, t. XVII: Król-Duch. Opracowania odmienne rapsodów I–IV, red. J. Kleiner i W. Floryan, oprac. J. Kuźniar, wyd. II, Wrocław 1975.Korespondencja Juliusza Słowackiego, t. I-II, oprac. E. Sawrymowicz, Wrocław – Warszawa – Kraków, 1962–1963.Król-Duch. Teksty, t. I, ułożył i komentarzem opatrzył J. G. Pawlikowski, Lwów 1925.Raptularz 1843–1849, oprac. M. Troszyński, Warszawa 1996.Bednarowski A., Słowacki jako tłómacz [pisownia autora – R.M.] Homera, Lwów 1909.Turowski S., Geneza narodu polskiego w „Lilli Wenedzie”, „Pamiętnik Literacki” VIII, 1909.Zabierowski S., Harfa, „Pamiętnik Literacki” XXXII, 1935, z. 1-2.Zabierowski S., Krąg archetypów w „Lilli Wenedzie”, „Prace Naukowe Uniwersytetu Śląskiego”, Katowice 1969, nr 1.Saga o Njalu, przeł. A. Załuska-Strömberg, Poznań 1968.Zabierowski S., Tragedia wenedyjska Juliusza Słowackiego, Katowice 1981.Połujański A., Kilka słów o starożytnościach, „Tygodnik Petersburski” 1840.Zieliński J., Szatanioł. Powikłane życie Juliusza Słowackiego, Warszawa 2000.Zwierzyński L., Egzystencja i eschatologia. Genezyjska wyobraźnia Słowackiego, Katowice 2008.Janion M., Dzieje harfy, w: tejże, Odnawianie znaczeń, Kraków 1978.Homer, Iliada, przeł. F.K. Dmochowski, Wrocław 1950.Skwarczyńska S., Juliusz Kleiner jako metodolog i teoretyk literatury, w: Juliusz Kleiner. Księga Zbiorowa o życiu i działalności, red. F. Araszkiewicz i J. Starnawski, Lublin 1961.Horacy Q. F., Oda XXX, w: tegoż, Dzieła Wszystkie, t. I: Ody i Epody, oprac. O. Jurewicz, Wrocław 1986.Wesołowska E., Królewscy tułacze u Seneki, Szekspira i Słowackiego, w: Inspiracje Grecji antycznej w dramacie doby romantyzmu. Rekonesans, red. M. Kalinowska, Toruń 2001.Wujek J., Objawienie błogosławionego Jana Apostoła z łacińskiego na język polski przełożone przez ks. D. Jakuba Wujka SJ: Dosłowny przedruk z autentycznej edycji krakowskiej z r. 1559 potwierdzonej przez Ś. Stolicę Apostolską i J. W. księdza Arcybp. Gnieznieńskiego i Poznańskiego opatrzone drzeworytami Alberta Dürera, Firet–Patmos, Warszawa 2002.Bittner K., Herders Geschichtsphilosophie und die Slaven, Reichenberg 1929.Bode A., Edda starsza, przeł. fragmentów, „Polychorda” 1803.Büsching J. G., Edda starsza, przeł. fragmentów, w: Erzählungen, Dichtungen usw. des Mittelalters, 1814.Edda rhythmica seu antiquior, vulgo Saemundina dicta, Haffniae 1787 (vol. I), 1818 (vol. II), 1828 (vol. III).Siemieński L., Kilka rysów z literatury i społeczeństwa od roku 1848-1858, t. II, Warszawa 1859.Fouqué M. de i Neumann W., Edda starsza, przeł. fragmentów, „Musen” 1812.Gräter D., Nordische Blumen, Leipzig 1789.Sobolewska A., Skandynawia Jarosława Iwaszkiewicza. Arkadia Północy, w: Zwierciadła Północy. Związki i paralele literatur polskiej i skandynawskiej, red. M. Janion, N. A. Nilsson i A. Sobolewska, Warszawa 1991.Cieśla-Korytowska M., Romantyczna poezja mistyczna. Ballanche. Novalis. Słowacki, Kraków 1989.Grimm J., Deutsche Mythologie, Berlin 1875-1878; I wyd. 1835.Tegnér J., Aksel. Powieść historyczna z czasów Karola XII Ezajasza Tegnéra, Poznań 1877.Północ skandynawska w ciągu ostatniego pół wieku, „Biblioteka Warszawska” 1852.Janion M., Gorączka romantyczna, Warszawa 1975, wyd. ostatnie Gdańsk 2009.Grimm J. i W., Lieder der alten Edda, Berlin 1815.Johnstons J., Lodbrocar-Quida or the Death-Song of Lodbroc. Printed for the Author 1782.Lelewel J., Edda to jest księga dawnych Skandynawii mieszkańców. Starą Semudińską w wielkiej części tłumaczył, nową Snorrona skrócił, wyd. 1, 1809; wyd. 2, Wilno 1828.Blumenberg H., Wirklichkeitsbegriff und Wirkungspotential des Mythos, w: M. Führmann, Terror und Spiel , München 1971.Surowiecki W., Obraz dzieła o początkach, obyczajach, religii dawnych Słowian, w: Korespondencja w materiach obraz kraju i narodu polskiego rozjaśniających, Warszawa 1807.Sokołowski M., Nikt tylko Mickiewicz, Gdańsk 2008.Ballanche P-S., Orphée, w: tegoż, Oeuvres, t. V i VI, Paris 1833.Volkmann-Schluck K.-H., Mythos und Logos. Interpretationen zu Schellings Philosophie der Mythologie, Berlin 1969.Lelewel J., Edda starsza poetycka w przekładzie Joachima Lelewela oraz fragment Edda Saemundar, Völuspá, Sandomierz 2006.Lelewel J., Nowa Edda czyli Edda młodsza albo prozaiczna oraz fragmenty oryginału islandzkiego: Snorra-Edda, Prósaedda. Wstęp historyczny A. Sarwy Sandomierz 2006–2007.Majer F., Der Riesen Zauberkünste oder Thors Reise nach Utgardt (fragmenty Eddy młodszej), „Journal für Literatur, Kunst, Luxus und Mode” 1816.Majer F., Edda młodsza, przeł. fragmentów, „Prometheus” 1808, nr 3.Tacyt P. C., Germania, w: Die Germania des Tacitus erleutert von R. Munch, Heidelberg 1937.Majer F., Mythologische Dichtungen und Lieder der Skandinavier, aus dem isländischen der jüngeren und alteren Edda, Leipzig 1818.Dunin Borkowski A., Robaczek. Ballada szwedzka, „Haliczanin”, t. II, Lwów 1830.Mallet, P. H., Edda ou monumens de la mythologie et de la poésie des anciens peuples du Nord, trosième édition à Geneve 1787.Kudelska D., Juliusz Słowacki i sztuki plastyczne, Lublin 1997.Meurling M. G., Krákumál. Latin & Old Norse Lodbrokar-Quida, Lundae 1802.Łempicki Z., Świat książek i świat rzeczywisty. Przyczynek do ujęcia istoty romantyzmu, w: tegoż, Renesans, Oświecenie, Romantyzm i inne studia z historii kultury, Warszawa 1966.Filek M., Teoria podboju w „Lilli Wenedzie”, „Rocznik Komisji Historycznoliterackiej” XXII, 1974, z.1.Tegnér J., Aksel. Romans poetyczny Ezechiasza Tegnéra, przeł. Z. Węcławowicz „Rimembranza”, Wilno 1843.Neckel G. H., Kuhn, Edda. Die Lieder des Codex Regius nebst werwandten Denkmälem, Heidelberg 1962.Blumenberg H., Rzeczywistości, w których żyjemy, przeł. A. Zeidler-Janiszewska, Warszawa 1997.Percy T., Five Pieces of Runic Poetry translated from the Islandic Language 1761;1763.Bachofen J. J., Matriarchat. Studium na temat ginajkokracji świata starożytnego podług natury religijnej i prawnej, Warszawa 2007.Resenius P. J., Ethica Odini pars Eddae Saemundi vocata Havamál, Haffniae 1665.Bethe E., Die dorische Knabenliebe. Ihre Ethik und ihre Idee, „Rheinisches Museum für Philologie”, t. LXII, 1907.Sokołowski M., Włoskie badania nad romantyzmem, „Pamiętnik Literacki” XCV, 2004, z. 3.Resenius P. J., Philosophia antiquissima Norvego-Danica dicta Wöluspá quae est pars Eddae Saemundi, Edda Snorronis non brevi antiquiors, Isladice et Latine publici juris primum facta a P.J. Resenio, Haffniae, 1665.Resenius P. J., Philosophia antiquissima Norvego-Danica dicta Wöluspá alias Edda Saemundi ex Bibliotheca Petri Joh: Resenii, Haffniae, 1673. Rühs F., Die Edda, Berlin 1812.Janion M., Niesamowita Słowiańszczyzna. Fantazmaty literatury, Kraków 2007.Antologia nowej poezji brytyjskiej, przeł. J. Anders, P. Sommer, B. Zadura, Warszawa 1983.Surowiecki W., O sposobach dopełnienia historii i znajomości dawnych Słowian, „Roczniki Towarzystwa Królewskiego Warszawskiego Przyjaciół Nauk”, t. VIII, 1812.Tegnér J., Aksel. Romans Izajasza Tegnéra przez Jana Wiernikowskiego z prozaicznego Przekładu p. Chake przerobiony, Wilno 1842.Tegnér J., Fritjofowa saga skandynawska, przeł. J. Grajnert, Warszawa 1858.Tegnér J., Frithiofowa saga, przeł., wstęp i objaśnienia S. Wałęga, Wrocław – Kraków 1977.Tegnér J., Frithjofowa saga Isajego Tegnéra, przeł. L. Jagielski, Poznań 1856.Tegnér J., Saga o Frithjofie, fragment, „Pamiętnik Literacki” 1842.Mallet P. H., Introduction à l, histoire de Dannemarc, Copenhague 1755.Cassirer E., Philosophie der symbolischen Formen II, Darmstad 1953.Chojnacki H., Polska „poezja Północy”, Gdańsk 1998.Chmielowski P., Lilla Weneda, Brody 1902.Tegnér J., Saga o Frithjofie, cztery fragmenty, przeł. F. Morawski, „Przegląd Poznański” 1850.Kleiner J., Juliusz Słowacki. Dzieje twórczości, t. IV: Poeta mistyk, Lwów 1927; Kraków 1999.Wilken E., Die prosaische „Edda“, Paderborn 1912.Surowiecki W., Śledzenie początku narodów słowiańskich. Wyd. fototypiczne, Wrocław 1964.Tegnér J., Wstęp do Izajasza Tegnéra Frytjof. Poemat bohaterski w 24 pieśniach, przeł. J. Wiernikowski, Petersburg 1861.Janion M., Majchrowski Z., Odmieńcy, Gdańsk 1982.Tegnér J., Z Tegnéra Sagi Frytjof. Ustęp III. Frytjof bierze spadek po ojcu, przeł. W. Dawid „Niezabudka”, t. I, Petersburg 1840.Suchodolska E., Żydanowicz Z., Bibliografia polskich przekładów z literatury pięknej krajów skandynawskich do roku 1969 włącznie, Poznań 1971.Thierry A., Histoire de la conquête de l’Angleterre par les Normands, Paris 1867.Adamus M., Tajemnice sag i run, Wrocław 1970.Collinder B., „Eddica. Nordisk Tidsskrift for Filologi”, t. IV, Kbnhv 1922.Devine A., Magia Celtów i Wikingów, Wrocław 2003.Frank M., Bóg, który nadchodzi. Wykłady o nowej mitologii, przeł. R. Reszke, „Twórczość” 1992, nr 1. Tytuł oryginału: Der kommende Gott. Vorlesungen über die Neue Mythologie, Teil 1, Frakfurt 1982.Tyminiecki K., Osjana Kaledończyka trzy poemata, Warszawa 1791.Pawlikowski J. G., Komentarz, w: Juliusz Słowacki, Król-Duch, t. II, Lwów 1925.Dumézil, G., Bogowie Germanów. Szkice o kształtowaniu się religii skandynawskiej, przeł. A. Gronowska, Warszawa 2006.Adam z Bremy, Adami Bremensis Gesta Hammaburgensis Ecclesiae Pontificum, „Quellen des 9 und 11’’, Darmstad 1961.Novalis , Hymny do Nocy, przeł., wstęp i objaśnienia T. Newlin -Wagner, Warszawa 1923.Teodorowicz-Hellman E., „ Adam Mickiewicz“ humoresker och en svensk folksaga (Humoreski Mickiewicza a szwedzka bajka ludowa), „Acta Suesco-Polonica”1997, nr 6.Dumézil G., Mitra-Waruna. An Essay on Two Indo-European Representation of Sovereignty, New York 1988.Gestenberg H. W., Gedicht eines Skalden, Kopenhagen 1766.Hammel A. G., The Game of the Gods, „ Arkiv för Nordisk Filologi”, t. L, 1934.Janion M., Estetyka średniowiecznej Północy, w: tejże, Czas formy otwartej. Tematy i media romantyczne, Warszawa 1984.Bremmer J., An Enigmatic Indo – European Rite: Paederasty, „Arethusa”, t. XIII, 1980.Janion M., Skald jako poeta romantyczny, w: Zwierciadła Północy. Związki i paralele literatur polskiej i skandynawskiej, red. M. Janion, N. A. Nilsson i A. Sobolewska, Warszawa 1991.Atterbom P. D. A., Atterboms samlade dikter IV. Liryska dikter. Andra delen, Örebro 1863.Chrzanowski I., Czy „Lilla Weneda” jest arcydziełem dramatu?, w: tegoż, Studia i szkice. Rozbiory i krytyki, t. II, Kraków 1939.Kamionka-Straszak J., Barbarzyński heroizm i tkliwa melancholia. Literatura skandynawska w polskich almanachach doby romantyzmu, w: Zwierciadła Północy. Związki i paralele literatury polskiej i skandynawskiej, red. M. Janion, N. A. Nilsson i A. Sobolewska, Warszawa 1991.Pawlikowski J. G., Studyów nad „Królem Duchem” część pierwsza. Mistyka Słowackiego, Lwów 1909.Schelling F., Wolność do dobra i zła, w: Filozofia: podstawowe pytania, red. E. Martens i M. Schnädelbach, przeł. K. Krzemieniowa, Warszawa 1995.Adamiak M., Klin E., Posor M., Recepcja literatury niemieckiej u Kazimierza Brodzińskiego, Wrocław – Warszawa – Kraków – Gdańsk 1978.Kołaczkowski A., Dwie Eddy, Warszawa 1985.Kardyni-Pelikánová K., „Lilla Weneda” Słowackiego wobec mitu Słowianina o gołębim sercu, „Prace Polonistyczne” XXXII, 1976.Kowalczykowa A., Juliusz Słowacki, Warszawa 1994.Macios T., Posłowie do J. Macpherson, Pieśni Osjana, przeł. Seweryn Goszczyński, Kraków 2005.Maciejewski M, „Poezja Północy”, w: tegoż, Narodziny powieści poetyckiej w Polsce, Wrocław – Warszawa – Kraków 1970.Majewska B., Tło osjanicznie „Ballad i romansów”, „Pamiętnik Literacki” XXXVIII, 1948.Bereo de G., Milagros de neutra señora, w: J. Chabas, Antologia general de la literatura española, La Habana 1995.Meid W., De germanische Religion im Zeugnis der Sprache, w: Germanische Religionsgeschichte. Quellen und Quellenprobleme, Berlin – New York 1992.Mone F.J., Geschichte des Heidenthums im nördlichen Europa, 2 vols, Leipzig und Darmstadt: Leske 1822-1823.Zmorski R., Czarodziejstwa Odina [fragmenty Eddy starszej], „Biblioteka Warszawska”, 1850, t. IV.Nerman B., The Poetic Edda in the Light of Archeology, Coventry 1931.Curtius E. R., Literatura europejska i łacińskie średniowiecze, przeł. i oprac. A. Borowskiego, Kraków 1997.Surowiecki W., Zdanie o piśmie Z. D. Chodakowskiego pod tytułem „O Słowiańszczyźnie Przedchrześcijańskiej”, Kraków 1835.Piwińska M., Juliusz Słowacki od duchów, Warszawa 1992.Näsström B-M., Fornskandinavisk religion. En grundbok, Lund. 2001.Piekarczyk S., Mitologia germańska, Warszawa 1979.Dominik-Stawicka D., Romantyczne dziedzictwo Północy w twórczości Juliusza Słowackiego, Warszawa 2006.Janion M., Romantyzm, rewolucja, marksizm. Colloquia gdańskie, Gdańsk 1972.Byron G., Wiersze i poematy, wybór i oprac. J. Żuławski, Warszawa 1961.Freud Z., Kultura jako źródło cierpień, przeł. J. Prokopiuk, Warszawa 1992. Tytuł oryginału: Das Unbehagen in der Kultur, Wien 1930.Pęcherski C., Brodziński a Herder, „Prace Historyczno-Literackie”, Kraków 1916.Ros J., Hieroje Północy, Warszawa 1969.Schjødt J. P., Nio man ec heima, nio ividi, miotvid maeran fyr mold nedan, „Arkiv för Nordisk Filologi”, t. CVII, 1992.Schjødt J. P., The „Fire Ordeal” in the Grimnismal-Initationor Annihilation?, „Medieval Scandinavia”, t. XII, 1988.Schlauch M., Stare sagi islandzkie, Warszawa 1976.Szafarzyk A., Słowiańskie starożytności, przeł. H. M. Bońkowski, t. I, Poznań 1842.Słupecki L. P., Mitologia skandynawska w epoce Wikingów, Kraków 2003.Pope A., The Iliad of Homer, 1720–1771, London 1809.Słupecki L. P., Początek i koniec świata w mitologii nordyckiej, w: Origines mundi, gentium et civitatum, „Acta Universitatis Wratislaviensis No 2339”, Wrocław 2001.Słupecki L. P., Vanda mari, Vanda terrae, aeri Vanda imperet. The Cracowian Tripartie Earth-Heaven-Sea Formula and her Old-Icelandic, Old-Irish and Old-High-German Counterparts, „Światowit”, t. XL, 1995.Sawrymowicz E., Korespondencja Juliusza Słowackiego, Wrocław 1963.Macpherson J., Pieśni Osjana, przeł. S. Goszczyński, posł. T. Macios, Kraków 2005.Ćwikliński L., Homer i Homerycy. Rzecz o studyach i przekładach Homera szczególnie w Polsce, Lwów 1881.Słupecki L. P., Wyrocznie i wróżby pogańskich Skandynawów, Warszawa 1998.Kapełuś H., Romantyczny lirnik, w: Ludowość dawniej i dziś. Studia folklorystyczne, Wrocław 1973.Stieblin-Kamienski, M., Ze świata sag, przeł. J. Litwiniuk, Warszawa 1982.Gadamer H. G., Prawda i metoda, przeł. B. Baran, Kraków 1993.Steisland G., Treet i Völuspá, „Arkiv för Nordisk Filologi”, t. XCIV, 1979.Gadamer H. G., Wahrheit und Methode, Tübingen 1965.Doborzyński G., Zoryan i Oda, „Przegląd Narodowy” 1909, z. 5.Szyjkowski M., Ossyan w Polsce na tle genezy romantycznego ruchu, Kraków 1912.Piwińska M., Juliusz Słowacki „Lilla Weneda”, w: Dramat polski. Interpretacje. Część 1: od wieku XVI do Młodej Polski, red. J. Ciechowicz i Z. Majchrowski, Gdańsk 2001.Teodorowicz-Hellman E., Pan Tadeusz w szwedzkich przekładach. Nauka o literaturze polskiej za granicą, t. VI, red. A. Nowicka-Jeżowa, Izabelin 2001.Chateaubriand, F. R., Oeuvres de Chateaubriand. Les Martyrs, t. XIII, Paris 1868.Compton T., Victim of Muses, Washington 2006.Graves R., Mity Greckie, przeł. H. Krzeczkowski, Warszawa 1967.Hilman J., Senex i puer. Aspekt teraźniejszości historycznej i psychologicznej (1967), przeł. A. Szyjkowska, G. Czemiel, „Kronos’’2007, nr 3.Jarecki K., O miłości chłopięcej, „Kwartalnik Klasyczny” V, 1931, z. 3-4.Lengauer W., Od haniebnego występku do gender studies. Badania nad grecką paiderastia w XX wieku, „Przegląd Historyczny”, t. XCVIII, 2007, nr 3.Kosofsky Sedgwick E., Between Men. English Literature and Male Homosocial Desire, Columbia University Press New York 1985.Załuska-Strömberg A., Edda poetycka, Wrocław – Warszawa – Kraków – Gdańsk – Łódź 1986.http:// sagnanet.is/ [wydania i przekłady Eddy i sag s